Definicja i cele edukacji zdrowotnej
Edukacja zdrowotna w polskiej szkole jest ujmowana jako ciągły proces dydaktyczno-wychowawczy, którego głównym zadaniem jest uczenie młodych ludzi, jak dbać o własne zdrowie i zdrowie innych. Podkreśla się jednocześnie rolę tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu – zarówno na terenie szkoły, jak i poza nią.
Priorytetem jest tu holistyczna dbałość o dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny. Uczniowie analizują czynniki wpływające na zdrowie, uczą się rozpoznawać zagrożenia oraz kształtują postawy odpowiedzialności za własne decyzje zdrowotne.
Drugi blok celów dotyczy budowania umiejętności praktycznych. Program zakłada wzmacnianie poczucia własnej wartości, rozwijanie kompetencji interpersonalnych oraz uczenie krytycznego korzystania z informacji medycznych. Dzięki temu młodzież ma być lepiej przygotowana do rozwiązywania codziennych problemów zdrowotnych, reagowania w sytuacjach kryzysowych i podejmowania świadomych wyborów prozdrowotnych.
Podstawa programowa – gdzie znajdziemy treści prozdrowotne?
Treści z zakresu edukacji zdrowotnej zostały wplecione w wiele obszarów kształcenia, a kluczową rolę przydzielono wychowaniu fizycznemu. Na I etapie edukacyjnym funkcjonuje wspólny blok „wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna”, natomiast od klasy IV podkreśla się, że wychowanie fizyczne pełni wiodącą rolę w edukacji zdrowotnej. Jednocześnie nowe rozporządzenie MEN z marca 2025 r. wprowadza od roku szkolnego 2025/2026 samodzielny, nieobowiązkowy przedmiot „edukacja zdrowotna”, realizowany w:
- klasach IV–VIII szkoły podstawowej – 1 godzinę tygodniowo,
- szkołach ponadpodstawowych – w wymiarze 2 godzin w całym cyklu kształcenia.
Oprócz wychowania fizycznego w podstawie programowej odnajdziemy wątki prozdrowotne w biologii, edukacji dla bezpieczeństwa, a także – w ograniczonym zakresie – w chemii czy godzinach wychowawczych. Nowy przedmiot ma jednak uporządkować te treści i nadać im spójność, jednocześnie rozbudowując bloki tematyczne o zagadnienia zdrowia psychicznego, środowiskowego i cyfrowego.
Zakres tematyczny w klasach IV–VI szkoły podstawowej
W klasach IV–VI program podzielono na dziesięć działów, z których każdy zawiera listę wymagań szczegółowych. Dla większej przejrzystości najważniejsze zagadnienia przedstawiono poniżej:
- Wartości i postawy – zdrowie jako wartość, odpowiedzialność za siebie i innych, budowanie poczucia własnej wartości.
- Zdrowie fizyczne – definicja zdrowia, higiena osobista, profilaktyka nadwagi i otyłości, badania przesiewowe.
- Aktywność fizyczna – rola codziennego ruchu, samodzielne planowanie prostej aktywności, bezpieczna rozgrzewka.
- Odżywianie – piramida żywieniowa, czytanie etykiet, unikanie nadmiaru cukru i tłuszczu trans.
- Zdrowie psychiczne – radzenie sobie ze stresem, znaczenie snu, szukanie pomocy w trudnych sytuacjach.
- Zdrowie społeczne – zasady empatii, rozwiązywanie konfliktów, znaczenie relacji rówieśniczych.
- Dojrzewanie – zmiany fizjologiczne i emocjonalne, higiena okresu dojrzewania, wzajemny szacunek.
- Zdrowie seksualne – podstawy anatomii i fizjologii, granice osobiste, bezpieczeństwo w relacjach.
- Zdrowie środowiskowe – wpływ zanieczyszczeń na organizm, oszczędzanie wody i energii.
- Internet i profilaktyka uzależnień – bezpieczne korzystanie z sieci, rozpoznawanie rzetelnych źródeł, skutki nadużywania ekranów.
Każdy dział kończy się zestawem umiejętności praktycznych, takich jak wykonywanie pomiaru tętna, przygotowanie zdrowego posiłku czy udzielenie pierwszej pomocy w podstawowym zakresie. Dzięki temu uczniowie mogą od razu przełożyć wiedzę na codzienne nawyki.
Zakres tematyczny w klasach VII–VIII szkoły podstawowej
Program dla starszych klas podstawówki rozwija dotychczasowe treści i dodaje więcej praktyki. Pierwszym wyróżnikiem jest nastawienie na samodzielne planowanie zdrowego trybu życia – od aktywnego wypoczynku po higienę cyfrową. Działy „wartości i postawy” oraz „zdrowie fizyczne” wprowadzają analizę czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych, wskazując na znaczenie badań profilaktycznych czy szczepień. Uczniowie omawiają też wpływ stresu na organizm, ucząc się technik relaksacyjnych i podstaw zarządzania czasem.
Kolejną nowością jest rozszerzony blok „zdrowie seksualne” – pojawiają się zagadnienia świadomego rodzicielstwa, a także tematy związane z profilaktyką chorób przenoszonych drogą płciową. W dziale „internet i profilaktyka uzależnień” większy nacisk kładzie się na krytyczną ocenę treści online oraz świadome używanie mediów społecznościowych. Całość uzupełnia moduł pierwszej pomocy, w którym uczniowie ćwiczą resuscytację krążeniowo-oddechową z wykorzystaniem fantoma i uczą się obsługi automatycznego defibrylatora.
Edukacja zdrowotna w szkołach ponadpodstawowych
W liceum, technikum i branżówce edukacja zdrowotna rozbudowuje wcześniejsze działy o kontekst społeczny i instytucjonalny. Najbardziej widocznym dodatkiem jest dział „system ochrony zdrowia”, w którym młodzież poznaje strukturę opieki medycznej w Polsce, zasady korzystania z e-recept i teleporad oraz prawa pacjenta. W segmencie „zdrowie psychiczne” pojawia się praca nad rezyliencją i rozpoznawaniem symptomów kryzysu u siebie i rówieśników.
Program kładzie również nacisk na odpowiedzialne uczestnictwo w przestrzeni publicznej: uczniowie analizują wpływ środowiska na zdrowie, planują lokalne inicjatywy prozdrowotne i uczą się podstaw komunikacji społecznej. W części dotyczącej odżywiania pojawia się ekonomia żywienia – planowanie budżetu na zdrowe zakupy i krytyczne podejście do marketingu żywności. Z kolei wątki seksualności rozszerzono o tematykę consent culture oraz profilaktykę nowotworów układu rozrodczego.
Ile godzin edukacji zdrowotnej obejmuje podstawa programowa?
Nowe regulacje przewidują 1 godzinę tygodniowo w klasach IV–VIII szkoły podstawowej oraz 2 godziny na cały cykl kształcenia w szkołach ponadpodstawowych. Zajęcia prowadzi się w oddziałach lub grupach międzyoddziałowych liczących nie więcej niż 24 uczniów, a przy tematach dotyczących zdrowia psychicznego, seksualnego lub dojrzewania klasy można dzielić na 12-osobowe zespoły.
Szkoła zyskuje sporą elastyczność: lekcje mogą odbywać się w sali gimnastycznej, pracowni biologicznej czy poza budynkiem – na przykład w ośrodku zdrowia podczas warsztatów z dietetykiem. Ramowe plany nauczania dopuszczają łączenie godzin w moduły projektowe, co pozwala organizować kilkugodzinne warsztaty tematyczne. Przed rozpoczęciem cyklu nauczyciel wraz z wychowawcą organizuje spotkanie informacyjne dla rodziców, podczas którego przedstawia program, harmonogram i zasady ewentualnej rezygnacji z udziału w zajęciach.
Rekomendowane metody nauczania edukacji zdrowotnej przez MEN
Pierwszym filarem nowego przedmiotu są metody aktywizujące, które przenoszą ciężar z teorii na praktykę. Zamiast wykładu uczniowie przygotowują projekty – od organizacji szkolnego pikniku rekreacyjnego po nagranie krótkiego filmu o zdrowym odżywianiu. Nauczyciel korzysta z burzy mózgów, dramy czy studium przypadku, bo to formaty, które angażują emocje i prowokują do dyskusji. Ważny jest również cykl uczenia się przez doświadczanie: obserwacja, działanie, refleksja i wyciągnięcie wniosków.
Klasę regularnie odwiedzają specjaliści – dietetyk, fizjoterapeuta lub psycholog. Dzięki temu uczniowie słyszą spójne przesłanie, ale z różnych perspektyw. Przy tematach wrażliwych, jak dojrzewanie czy zdrowie psychiczne, nauczyciel prowadzi moderowaną debatę w mniejszych grupach, aby zapewnić poczucie bezpieczeństwa. W każdej jednostce przewidziano krótką autoewaluację, która pomaga młodzieży sprawdzić, jak wprowadza zdobytą wiedzę do codzienności.
Kompetencje rozwijane na zajęciach edukacji zdrowotnej
Edukacja zdrowotna wzmacnia cztery kategorie umiejętności:
- umiejętności poznawcze, czyli krytyczna analiza informacji medycznych, rozpoznawanie fake newsów i interpretowanie wyników badań profilaktycznych,
- umiejętności społeczne, w tym empatia, współpraca i asertywność – ćwiczone podczas gier symulacyjnych i projektów grupowych,
- umiejętności samokontroli, takie jak monitorowanie snu, odżywiania czy aktywności fizycznej,
- umiejętności życiowe, obejmujące planowanie budżetu na zdrowe zakupy, zarządzanie stresem i korzystanie z systemu ochrony zdrowia.
Uczniowie pracują z dzienniczkami zdrowia, w których odnotowują sen, aktywność i nawyki żywieniowe. Raz w semestrze dokonują autodiagnozy stylu życia, a następnie tworzą indywidualny plan zmian. Taki cykl uczy konsekwencji i pozwala obserwować realny postęp.
Ocena efektywności nowego przedmiotu – co planuje MEN?
Ministerstwo Edukacji zapowiedziało trzyetapową ewaluację. Po pierwszym semestrze 2025/2026 zostanie przeprowadzona ankieta satysfakcji wśród uczniów, rodziców i nauczycieli. Na jej podstawie eksperci z Ośrodka Rozwoju Edukacji zaktualizują materiały dydaktyczne oraz scenariusze lekcji. Drugi etap, przewidziany na czerwiec 2026 r., obejmie analizę frekwencji i porównanie wskaźników zdrowotnych – na przykład liczby zwolnień chorobowych czy wyników testów sprawnościowych.
Finałowa ocena nastąpi w grudniu 2026 r. i skupi się na długofalowych zmianach postaw. Ministerstwo planuje wykorzystać narzędzia cyfrowe: aplikację monitorującą aktywność fizyczną uczniów oraz test online sprawdzający wiedzę i umiejętności. Wyniki zostaną zestawione z danymi sprzed wprowadzenia przedmiotu, co pozwoli realnie ocenić, czy edukacja zdrowotna przyniosła zakładane efekty. Jeśli tak, resort rozważy włączenie jej do obowiązkowego kanonu – w zależności od możliwości kadrowych i opinii środowiska szkolnego.
Edukacja-zdrowotna_podstawa-programowa.pdf